/…./ Od pewnego momentu, z biegiem lat, których upływ coraz mocniej odczuwam – mam potrzebę materialnego uchwycenia przemijalności czasu. Można to osiągnąć dwiema drogami: albo tak, jak to zrobiłem w Nastasji Filipownie śledząc przemijanie sekunda po sekundzie, w dramatycznym zagęszczeniu, albo w długiej wieloletniej opowieści. Ktoś umiera, ktoś się rodzi, ktoś wychodzi za mąż, ktoś inny odchodzi na wojnę. To pierwszy i chyba najważniejszy powód. Poza tym wydawało mi się osobliwe, że najbardziej krakowski teatr, Stary Teatr, nie ma krakowskiej sztuki w swym repertuarze. A gdzie, jeśli nie w Krakowie, można odnaleźć to długie mijanie czasu i jego zdumiewającą trwałość? /…/

Andrzej Wajda

Młodopolski Kraków we współczesnym teatrze, Życie Literackie 1978, nr 13, zanotowała Elżbieta Morawiec.

/…/ Trzeba powiedzieć, że to zamierzenie w pełni się powiodło. Czas – jego ulotność i trwałość – uzyskał u Wajdy dużą ekspresję poprzez zmiany rytmu przedstawienia, wydłużenia i przyspieszenia sekwencji, nagle zatrzymania , jakby unieruchomienia obrazu, a także poprzez przenoszenie tych samych podstawowych sytuacji i pytań egzystencjalnych w odmienne klimaty historyczne i duchowe. Dzięki czemu to, co historyczne, odległe, przynależne do określonej epoki , stało się także nasze, wspólne, wiążące nas z rodowodami naszych ojców, matek./…/

Sens tej gigantycznej inscenizacji Wajdy widzę także w tym, że objawia nam ona teatralną urodę komedii mieszczańskiej, którą jeszcze nie dawno skorzy byliśmy skazać na wygnanie ze scen polskich, potępiając ją za jedno: że jest staroświecka i nie na miarę doświadczeń ludzi drugiej połowy XX wieku. Aktorzy znajdują w tych jeszcze parę lat temu pogardzanych tekstach znakomicie napisane dla siebie role. Role, które umieją wypełnić życiem , nadać im osobowość i uczynić je interesującymi dla widza. /…/.

Bardzo pięknie zagrała scenografia Krystyny Zachwatowicz i Kazimierza Wiśniaka ewokująca urodą secesyjnych wnętrz, mebli, przedmiotów, kostiumów. Wspomagana muzyką Stanisława Radwana – powtarzają się hejnały mariackie, bicia miejskich zegarów – była ważnym komponentem w budowaniu nastroju przedstawienia, próbującego jakby wyjść z ram teatru udawania i złączyć się z tym, co stanowi samą materię życia, jej rozciągłość i trwanie./…/

Bronisław Mamoń, Z biegiem lat, z biegiem dni…, Tygodnik Powszechny 1978, nr 16.

/…/ to ogromne, trwające blisko siedem godzin widowisko nazywać by się mogło: „Rodzina Dulskich”. Obejmuje ono dzieje krakowskiej rodziny mieszczańskiej od lat siedemdziesiątych XIX wieku po I wojnę światową. Mamy tu i belle epoque w krakowskim wydaniu, i modernę, i echa rewolucji 1905 roku, i wymarsz Pierwszej kadrowej, i zapowiedź odzyskania niepodległości. A wszystko pokazane w zmieniających się stylach – od Bałuckiego, poprzez Kisielewskiego, Przybyszewskiego, Boya i oczywiście Zapolską, do Struga i Kadena – Bandrowskiego. Są tu całe prawie sztuki teatralne ( Bałucki, Kisielewski, Zapolska, Kawecki) i fragmenty tekstów wielu autorów. Od Zapolskiej pochodzi nazwisko i główne postacie rodziny, na której dziejach osnuty został serial teatralny. /.../

Sceneria jest prawie niezmienna, podstawowe tło stanowi wspaniale, ze smakiem i dowcipem urządzone przez Wiśniaka krakowskie mieszkanie. Nie ma żadnych efektów inscenizacyjnych, żadnych „przerywników” pokazujących upływ czasu, żadnych napisów, narratorów i tym podobnych podpórek, które w takim epickim teatrze byłyby nawet usprawiedliwione. Wajda rozgrywa całą swoją sagę w konwencji realistycznej sztuki z drugiej połowy XIX wieku, w konwencji teatru psychologicznego, bez umowności, deformacji czy publicystyki. I tutaj dopiero wychodzi cała wartość dobrej szkoły i tradycji krakowskiego aktorstwa, która się na szczęście , choć już tylko w Starym Teatrze, przechowała. Gra w tym przedstawieniu przeszło czterdzieścioro aktorek i aktorów i trudno wymagać by każda rola obsadzona była przez najlepszych. A wcale się tego nie czuje. Są tu role doskonałe, są słabsze, ale wszystkie na wysokim poziomie. Takiego temperamentu, takiego starannego wykonawstwa, takiej zespołowej dyscypliny, dbałości o szczegóły, takiego podporządkowania ogólnej koncepcji, a jednocześnie wyczucia stylu, zrozumienia dla realiów historycznych, obyczaju, sposobu zachowania – od dawna nie można było zobaczyć w naszym teatrze. Zwłaszcza w tak ogromnym i tak skomplikowanym od strony interpretacyjnej widowisku. Zamiast wyboru z literatury, zamiast antologii sztuki dramatycznej z przełomu wieków, mamy tu świetny, dowcipny i czasem zupełnie poważny Teatr. Widowisko, jakie zdarza się rzadko. /.../ To Teatr, to scena, to aktorzy łączą tu i interpretują różnorodne teksty, to ciągnące się przez całe przedstawienie role Lubaszenki, Olszewskiej, Budzisz-Krzyżanowskiej , Polony komponują tę historyczną opowieść. A że wszystko zrobione jest z poczuciem humoru, z wdziękiem i że jest to też swoisty pastisz serialu telewizyjnego – tym lepiej. Tym atrakcyjniejsze staje się widowisko.

Obok wiodących ról, jest tam wiele doskonałych ról mniejszych, nawet epizodów. O wielu z nich można pisać, ale dwie zasługują wręcz na osobne studium. Pierwsza - to niemal niema scena odgrywana przez Binczyckiego, który jako młody Felicjan Dulski zaleca się do Anieli, późniejszej Dulskiej (Anna Polony), druga to wodzirej Fikalski, grany przez Stuhra.

I Binczycki, który nie robi prawie nic, i Stuhr, który na moment wypełnia sobą całą scenę, zagrali wspaniale. /…/

Jan Kłosowicz, że też im się chciało…, Literatura 1979, nr 3.

/…/ Malując swój wielki fresk teatralny Z biegiem lat, z biegiem dni… Andrzej Wajda skorzystał z wielu literackich źródeł , aby dać wyobrażenie, jak bardzo złożony jest ów duch krakowskości, który unosi się nad wiekowymi wieżami i wąskimi staromiejskimi uliczkami. /…/

Widowisko Wajdy mieni się bogactwem odcieni i nastrojów. Patrzy on na tę rzeczywistość krakowską i z lirycznym ciepłem i okiem satyrycznym , poważnie i z poczuciem humoru, a także z ironią. I czuje się jak kwiat aktorstwa Starego Teatru rozkoszuje się swoimi rolami, których spis jest tym razem potrójny. Portrety Julii Chomińskiej i Jerzego Boreńskiego , które grają Teresa Budzisz – Krzyżanowska i Jerzy Radziwiłowicz to prawdziwe arcydzieła kunsztu aktorskiego zwłaszcza w scenach opisu wrażeń jakie wywarł na młodej malarce ”Szał” Podkowińskiego w scenie w kawiarni z obrywaniem płatków róż. Cóż za doskonały pastisz. Wiele ról jak choćby Jerzego Binczyckiego – Felicjan Dulski, Jerzego Święcha – Stanisław Przybyszewski, P. Fikalskiego – Jerzy Stuhr godnych jest osobnego studium. Pokłońmy się więc wszystkim, którzy nas oprowadzają po tym dawnym Krakowie, a także zaproszonemu gościnnie zespołowi Teatru Kolejarza za scenę z szopką krakowską. /…/

Barbara Henkel, Co dalekie - blisko, Sztandar Młodych 1978, nr 83.

/…/ Widowisko Wajdy Z biegiem lat, z biegiem dni…ze Starego teatru to udana próba stworzenia nowej formy scenicznej w stylu teatralnego serialu, o przełomie XIX i XX wieku, o społeczności krakowskiej i jakby wyzwanie rzucone przez artystę, że i dla przeżyć teatralnych można noc zarwać/../. Zręczny i pomysłowy montaż Joanny Olczak – Ronikier mniej i bardziej znanych tekstów, przeplatanie postaci scenicznych z autentycznymi bohaterami epoki( jak Przybyszewski, Dagny Juel, Tadeusz Boy – Żeleński czy Sierosławski) przyniosło w efekcie niezwykle żywą i barwną panoramę tamtych czasów i ludzi. Spektakl kpi sobie wyraźnie z młodopolskich manier artystów i ostro osądza ich morale, szydzi z mieszczańskiego salonu , zacofania i głupoty krakowskiego mieszczaństwa. Ale poprzez te szyderstwa i kpiny przebija ciepła nuta sympatii i zrozumienia dla całej złożoności społecznych procesów oraz wiara, że ze starcia takich czy innych postaw wykluwa się jednak nowe. A poszczególne osiągnięcia aktorskie – przy świetnie zgranym zespole – ogromnie to zamierzenie ubarwiają./../.

Zofia Sieradzka, „Nic!? A my mamy wielką scenę”, Teatr 1979, nr 2.

/.../ Andrzej Wajda jako inscenizator i reżyser oraz Anna Polony jako reżyser spróbowali pokazać na podstawie scenariusza Joanny Olczak – Ronikier, jak pośledniejsza literatura może odzwierciedlać biografię całej społeczności. Zasługą twórców spektaklu i znakomitego zespołu Starego teatru jest wydobycie i ukazanie podczas męczącego maratonu, swoistego rytmu powtarzalności życia, które odradza się stale na nowo poprzez bunt i rewolucję, by po pewnym czasie skostnieć, ideały odstąpić Bogu, Historii, czy tzw. Prawom obiektywnym, zwalniającym od odpowiedzialności na co dzień, a wszystkie problemy skryć za parawanem wszechmocnego frazesu.

Spektakl obnaża zasadę wzajemnego ograniczania się Sztuki i życia, jednostki i społeczeństwa, dalekosiężnej idei i doraźnego przystosowania się… Wajda i Polony potraktowali fragmentu utworów literackich z przełomu XIX i XX wieku jako świadectwo ciągłości pewnych dylematów naszej narodowej kultury, odzwierciedlanych, niekoniecznie świadomie przez literaturę i teatr. Dlatego dopełnieniem Zapolskiej, Bałuckiego czy Kaweckiego może być bez zgrzytu przywołanie Wyspiańskiego i jego „przeklętych problemów”/…/.

Przedstawienie jest opowieścią behawiorystyczną zgodnie z modelem wykorzystanej dramaturgii, sprzyja więc ostremu skontrastowaniu wyrazistych postaci. W znakomitym, wyrównanym zespole wybija się na pierwszy plan kilka wybitnych kreacji: przede wszystkim Anna Polony jako Aniela Dulska od energicznego dziewczęcia z części I po zgorzkniałą, starą kobietę z części III oraz Jerzy Trela jako dojrzały rewolucjonista Marcin. A także Izabela Olszewska ukazująca wielostronnie postać Janiny Chomińskiej oraz Teresa Budzisz-Krzyżanowska w roli „szalonej” Julii Chomińskiej- Rolewskiej. W stronę większej charakterystyczności zmierzają Jerzy Binczycki (Felicjan Dulski), Bolesław Nowak (Władysław Chomiński), Leszek Piskorz ( Zbyszko Dulski), Mieczysław Grąbka (Antoni Relski), by ograniczyć się do postaci będących na scenie.

Bohaterem całego widowiska jest nie styl, duch jakiejś epoki, ale Czas wyznaczający analogię „między dawnymi a nowymi laty. Każdą część kończy „żywy obraz” wywoływany światłem z zaciemnionej na chwilę sceny: rody Chomińskich i Dulskich w towarzystwie innych postaci pozują do pamiątkowej fotografii. Czas mieszczańskiej sagi ulega na moment zatrzymaniu, po jednej i drugiej stronie rampy nieruchomieją pokolenia. Publiczność daje się przekonać, że pomiędzy fin de siecle’ em sprzed 100 lat, a fin de siecle’ em, w który właśnie wkraczamy – nie ma tak wielkich różnic w strukturze człowieka, choć struktury społeczne uległy daleko idącym przeobrażeniom.

Krzysztof Pleśniarowicz, Andrzeja Wajdy „Teatr Nieustający”, Dziennik Polski 1978, nr 78.

Fotografie

Video

Wideo (0)

Animacje kostiumów

Animacje kostiumów (1)

Narodowy Stary Teatr w Krakowie tel. 48 12 4228566, 48 12 4228020 wew. 134 fax 12 2927512 e-mail:muzeum@stary.pl