Jerzy Nowak

Jerzy Nowak ( 20.06.1923- 26.03.2013) - aktor, reżyser, pedagog.
 

Absolwent Państwowej Szkoły Dramatycznej w Krakowie (1948).
Debiutował w 1949 rolą Znoska w Starej baśni
J. I. Kraszewskiego w Teatrze Młodego Widza w Krakowie.

1949/50 - 1954/55 - Teatr im. S. Wyspiańskiego, Katowice
1.02.1955 - 31.08.1974 - Stary Teatr, Kraków
1.09.1974 - 8.02.1991 /emerytura/ - Teatr im. J. Słowackiego, Kraków
od 1991 - aktor senior w Starym Teatrze


15 marca 1946 roku w sztuce Droga do świtu Bohdana Pepłowskiego jako uczeń Studia Teatralnego przy Starym Teatrze stanął po raz pierwszy na scenie. Kontynuował naukę zawodu w nowo utworzonej Państwowej Szkole Dramatycznej w Krakowie. Po dyplomie został przyjęty do Teatru Młodego Widza w Krakowie (1948-1949), pierwszą znaczącą rolą był Znosek w Starej baśni w reżyserii Marii Billiżanki. Kolejne lata to praca w Teatrze Śląskim w Katowicach (1949-1954). W 1955 roku dyrektor Roman Zawistowski zaprosił go do zespołu Starego Teatru, z którego, po dwudziestu latach, przeszedł do Teatru im. J. Słowackiego (1974-1991). Do Starego Teatru powrócił jako aktor senior w roku 1991.

Jerzy Nowak - dżentelmen i perfekcjonista - zajmował miejsce szczególne w polskim teatrze. Artysta łączył emocjonalną siłę z dystansem intelektualnym, nienaganny warsztat ze spontanicznością eksperymentu. Jego aktorstwo niejednoznaczne, oparte na szlachetnych zasadach "starej szkoły" jednocześnie uderzało współczesną interpretacją, odwagą formalną. Pracował pod kierunkiem najwybitniejszych twórców polskiego teatru m.in: Tadeusza Kantora, Jerzego Grotowskiego, Lidii Zamkow, Andrzeja Wajdy, Jerzego Jarockiego, Konrada Swinarskiego.

Już pierwsze role w Starym Teatrze ukazały szeroki wachlarz jego aktorskich predyspozycji: brutalna postać Grabarza w Hamlecie (1957) w reżyserii Romana Zawistowskiego, szokująca eksperymentem formy rola Starego w Krzesłach Eugena Ionesco w reżyserii Jerzego Grotowskiego i Aleksandry Mianowskiej (1957) i Berenger'a w Nosorożcu w reżyserii Piotra Pawłowskiego tegoż autora. Przełom w emploi Jerzego Nowaka nastąpił w 1963 roku po brawurowo zagranej roli Pana Młodego w Weselu w reżyserii Andrzeja Wajdy. Udział w nowatorskiej inscenizacji Nie-Boskiej komedii Z. Krasińskiego w reżyserii Konrada Swinarskiego, w której stworzył kreację okrutnego rewolucjonisty, a zarazem uduchowionego mistyka Pankracego, kolejne role pod kierunkiem tego reżysera (m.in.: Natan, Sędzia, Jukli w Sędziach; Pustelnik w Klątwie; Błazen we Wszystko dobre, co się dobrze kończy; Widmo i Doktor w Dziadach) ukazały barwę emocjonalną, ekspresję, głębię psychologiczną jego aktorstwa. Z kolei współpraca z Jerzym Jarockim (m.in.: Arie-Lejb w Zmierzchu; Hiperrobociarz w Szewcach; Kupiec Block w Procesie) i Jerzym Kreczmarem (Rożek w Zegarach T. łubieńskiego i Laurenty w Na czworakach T. Różewicza) były mistrzostwem aktorstwa formalnego, kreacyjnego. Doskonała znajomość kilku języków, a także studia nad dialektami i gwarami języka polskiego pozwalały artyście przywoływać autentyzm postaci posługujących się dialektami, regionalizmami. Zwłaszcza role żydów z ich bezpowrotnie odchodzącym w niepamięć językiem, który Nowak poznał w młodości, były niepowtarzalne, swą prawdą wywoływały głębokie poruszenie w widzach. Powracając do Starego Teatru w 1991 roku zagrał żyda w kolejnej wersji Wesela w reżyserii Andrzeja Wajdy. Niezwykłą kontynuacją tej roli była postać Hirsza Singera w przedstawieniu Ja jestem żyd z "Wesela" na podstawie opowiadania Romana Brandstaettera w reżyserii Tadeusza Malaka, w którą artysta wcielił się kilkaset razy. Była to jedna z najbardziej wzruszających, nasyconych człowieczeństwem postaci stworzonych na scenie. Jerzy Nowak grając żydów zmierzył się z głęboko zakorzenionym stereotypem w podejściu do interpretacji tych ról. Odrzucił schemat "ostrej charakterystyczności", "postaciowania" na rzecz prawdy psychologicznej. Autoironia i wysublimowane poczucie humoru doskonale wykorzystywał aktor w swych komediowych wcieleniach by przywołać kilka postaci (Lucyfer, Pustelnik, Don Belial de Gehenna, Wielki Szeik Gomelezów) zagranych w teatralnej opowieści Tadeusza Bradeckiego Rękopis znaleziony w Saragossie stworzonej na podstawie dzieła Jana Potockiego czy rolę Obskursyna w Szekspirowskiej Miarce za miarkę u tego reżysera, a także ostatnie dwie role zagrane w przedstawieniach Kazimierza Kutza: łamiącego "mit partyzancki" Pułkownika w Spaghetti i mieczu T. Różewicza i "zaślepionego miłością" do młodej panienki Grzegorza w Damach i huzarach A. Fredry. 

(Elżbieta Bińczycka)