Archipelag Lenoir
Zobacz >
Halina Mikołajska
Halina Mikołajska ( ur. 22.03.1925 r. w Krakowie, zm. 22.06.1989r w Warszawie) była wielką aktorką krakowskich i warszawskich teatrów, działaczką solidarności, patriotką, szlachetną i utalentowaną kobietą. Swoim talentem i wrażliwością zachwycała powojennych krytyków, już zaraz po debiucie wróżono jej karierę wielkiej tragiczki – i bardzo słusznie, w rolach tragicznych była wyjątkowa.
Zawsze żywo interesowała się teatrem. W czasie wojny występowała w Krakowskim Teatrze Podziemnym Adama Mularczyka, który w latach 1940 – 1945 dał osiem premierowych spektakli, pokazywanych w prywatnych lokalach, w ścisłej konspiracji przed Niemcami. Po wojnie studiowała w Państwowej Szkole Dramatycznej przy Starym Teatrze oraz Chemię na Uniwersytecie Jagiellońskim, z której jednak szybko zrezygnowała, całkowicie oddając się swojej pasji do teatru. Szkołę aktorską ukończyła w 1947 roku, a debiutowała rok wcześniej rolą Eurydyki w spektaklu „Orfeusz” w reżyserii Władysława Woźniaka, już na deskach Starego Teatru. Jej debiut docenili krytycy, dostrzegając wrażliwość, urodę oraz talent liryczny Mikołajskiej. W 1947 roku popisała się dwiema doskonałymi kreacjami aktorskimi. W „Otellu” Szekspira wyreżyserowanym przez Józefa Karbowskiego zagrała Desdemonę, prezentując się jako zdolna, młoda tragiczka. Następnie zagrała Monikę w „Ocaleniu Jakuba” Zawieyskiego, w reżyserii Romana Zawistowskiego. A tak pisał o tej roli, wybitny krakowski krytyk, Tadeusz Kudliński: „Mikołajska nadała roli Moniki zarówno cechy chorobliwej nieco wrażliwości, jak akcenty świeżego uczucia i wdzięku młodości, z takim nasileniem wewnętrznym, że budziła prawdziwe wzruszenie na widowni[...]” . W 1948 roku zagrała w spektaklach: „Pan inspektor przyszedł” Priestley’a (reż. Włodzimierz Ziembiński), „Archipelag Lenoir” Salacrou (reż. Krystyna Zelwerowicz) oraz „Noe i jego menażeria” Łomnickiego (reż. Roman Zawistowski). W tym ostatnim spektaklu, zagrała obok młodego Gustawa Holoubka. Później ich aktorstwo było często do siebie porównywane, a oboje rozpoczynali swoje kariery w Starym Teatrze. Ostatnią postacią, w którą wcieliła się Mikołajska na tej scenie, była tytułowa Judyta ze sztuki Charlesa de Peyreta – Chappuisa. Spektakl z 1949 roku był egzaminem praktycznym reżyserki Ireny Babel, a rola młodej aktorki została doceniona przez Juliusza Kydryńskiego: „Bohaterką przedstawienia jest jednak Mikołajska. Rolą Judyty Mikołajska dowiodła, że talent rozwija i umacnia. Jest to jedna z najlepiej granych w Krakowie po wojnie ról kobiecych.” W Krakowie występowała także w Teatrze im. Słowackiego oraz Teatrze Kameralnym, które razem ze Starym tworzyły w tym czasie Państwowe Teatry Dramatyczne.
W 1950r. aktorka przeniosła się do Warszawy i zaczęła występować na tamtejszych scenach. Na początku współpracowała z Teatrem Polskim, gdzie zagrała m.in. Amalię w „Horsztyńskim” Słowackiego w reż. Edmunda Wiercińskiego oraz Ethel w „Juliuszu i Ethel” Kruczkowskiego w reż. Aleksandra Bardniego. Obie role były doskonałe. Mikołajska nie spłycała granych przez siebie postaci, potrafiła pokazać ich uwikłanie psychologiczne, rozterki, namiętności, bez popadania w niepotrzebny patos. W 1955 roku przeniosła się do Teatru Dramatycznego, wtedy jeszcze pod mianem Teatru Domu Wojska Polskiego. Również tutaj odnosiła sukcesy aktorskie, np. grając Medeę w inscenizacji antycznej sztuki Eurypidesa. Zaczęła także reżyserować - w 1957 roku „Iwonę, księżniczkę Burgunda” Gombrowicza oraz w 1959 roku „Romulusa Wielkiego” Dürrenmatta. Od 1963 roku do lat 80. (mimo represji politycznych) gra w Teatrze Współczesnym, często współpracując z Erwinem Axerem, oraz w Teatrze Narodowym, gdzie występowała np. u Kazimierza Dejmka. Wielkimi rolami Mikołajskiej z tego okresu były m.in. Olga z „Trzech sióstr” Czechowa, Kasandra z „Agamemnona” Ajschylosa, czy królowa Elżbieta z „Marii Stuart” Schillera. W latach 80. na scenie występowała bardzo rzadko, za to jeździła po całej Polsce recytując poezję i wystawiając monodramy w prywatnych mieszkaniach. Jej ostatnią rolą sceniczną była Maria Schwartz w „Terrorystach” Iredyńskiego w reżyserii Jana Bratkowskiego z 1982 roku. Spektakl wystawiono w Teatrze Polskim w Warszawie.
Halina Mikołajska była również pedagogiem, w latach 1953 – 1962 wykładała w warszawskiej PWST. Wystąpiła w licznych przedstawieniach Teatru Telewizji. Ostatni raz można ją było oglądać, właśnie w spektaklu telewizyjnym, w roli Margrabiny w „Żywej Masce” Pirandellego (spektakl zrealizowany w 1975 roku). Premiera tej sztuki miała miejsce piętnaście dni przed jej śmiercią. Występowała również w filmach. Z perspektywy czasu, jej najważniejszym filmem, była krótkometrażowa ekranizacja opowiadania Zofii Nałkowskiej „Przy torze kolejowym”, gdzie przejmująco zagrała Żydówkę. Była laureatką licznych nagród za kreacje sceniczne, a także telewizyjne.
Halina Mikołajska był aktywną działaczką solidarnościową. W grudniu 1975 roku podpisała „List 59”, przez co miała trudności w pracy w teatrze. W latach 1976 - 1981 była członkinią KOR-u, obserwowała przebieg procesów radomskich, prowadziła zbiórkę pieniędzy dla represjonowanych i ich rodzin, organizowała w swoim prywatnym mieszkaniu zebrania opozycji. Była prześladowana, uniemożliwiano jej występowania w telewizji, radiu, a później w teatrze. W swojej opozycyjnej działalności szczególnie dbała o los artystów, a także o rozwój kultury niezależnej m.in. przez recytację poezji w kościołach. Jest autorką „Listu otwartego do ludzi kultury i sztuki” przeciwko zatrzymaniu aktorów Teatru Ósmego Dnia. Była internowana na przełomie 1981 i 1982 roku, w ośrodkach w Warszawie - Olszynce Grochowskiej, Jaworzu, Gołdapi i Darłówku. Z aresztu zwolniono ją dzięki interwencji Zygmunta Raszewskiego oraz Kazimierza Dejmka. Sygnatariuszka protestu przeciwko postawieniu zarzutów karnych działaczom KSS KOR m.in. Kuroniowi i Michnikowi. W 1987 roku uczestniczka spotkań intelektualistów polskich organizowanych przez Lecha Wałęsę. Już w szpitalu, walcząc z chorobą, wzięła udział w pierwszych wolnych wyborach. Zmarła 26 czerwca 1989 roku. Uhonorowana Krzyżem Kawalerskiego OOP w 1954r. i Krzyżem Oficerskim OOP w 1964r., Odznaką 1000-lecia w 1967r., a także pośmiertnie Krzyżem Komandorskim OOP w 2006r.
W 2011roku ukazała się biografia artystki pt. „Mikołajska. Teatr i PRL”, autorstwa Joanny Krakowskiej.